Rękopiśmienne zbiory Książnicy Cieszyńskiej

Na rękopiśmienne zbiory Książnicy Cieszyńskiej składa się kilka odrębnych kolekcji, proweniencyjnie związanych z wchodzącymi w skład Książnicy księgozbiorami historycznymi, a mianowicie bibliotekami Leopolda Jana Szersznika, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Tadeusza Regera. Także w księgozbiorach Czytelni Ludowej oraz Józefa Ignacego Kraszewskiego znajduje się po kilka jednostek rękopiśmiennych, które nie są jednak formalnie wyodrębnione i figurują w zbiorczych inwentarzach owych kolekcji. Od 2002 r. w Książnicy przechowywana jest ponadto biblioteka Rzymskokatolickiej Parafii św. Marii Magdaleny, w skład której – obok kilku manuskryptów ujętych w inwentarzu druków – wchodzi wyodrębniony, pokaźny zespół rękopisów i archiwaliów. Prócz kolekcji historycznych, w Książnicy znajduje się również zespół rękopisów obejmujący bieżące wpływy biblioteki, gromadzone od 1994 r. Stopniowo włączane są do niego także materiały dotąd nieopracowane, a zgromadzone w okresie wcześniejszym, przede wszystkim w czasie, kiedy zbiory obecnej Książnicy znajdowały się w strukturze cieszyńskiego Muzeum (1935-1960), a potem Biblioteki Śląskiej w Katowicach i Biblioteki Miejskiej w Cieszynie (1960-1993). Łącznie rękopiśmienne zbiory Książnicy Cieszyńskiej liczą około 18 000 jednostek inwentarzowych i obejmują manuskrypty powstałe od średniowiecza po czasy współczesne. Większość z nich proweniencyjnie i tematycznie związana jest ze Śląskiem, w tym przede wszystkim ze Śląskiem Cieszyńskim. Dominującą grupę tworzą rękopisy w językach polskim, niemieckim, czeskim i łacińskim.

Dokumentacja ewidencyjna i katalogowa poszczególnych historycznych kolekcji rękopiśmiennych powstawała w różnych okresach, począwszy od lat dwudziestych XIX w. Składają się na nią różnego rodzaju spisy i kartoteki, sporządzane na ogół w oderwaniu od jakichkolwiek przepisów normujących zasady opracowania zbiorów rękopiśmiennych. Poza manuskryptami szersznikowskimi, z których większość (działy od DD I do DD VII) ujęta jest w topograficznym repertorium, spisywanym w kolejności odpowiadającej przypadkowemu układowi manuskryptów na półkach, strukturę dokumentacji pozostałych zespołów rękopiśmiennych określił układ tematyczny. Mimo zatem braku indeksów, dokumentacja ta stanowi dość sprawne narzędzie wyszukiwawcze. O jej przydatności decyduje również szczegółowość opisów poszczególnych jednostek, która nieco rekompensuje liczne błędy, niekonsekwencje konstrukcyjne i brak przejrzystości graficznej poszczególnych repertoriów i kartotek. Zespół obejmujący bieżące wpływy Książnicy, a także materiały zgromadzone wcześniej, a dotąd niezewidencjonowane, opracowywany jest w postaci bazy danych dostępnej także on-line. W bazie tej znajdują się także opisy części manuskryptów wchodzących w skład poszczególnych historycznych kolekcji.